Cuộc chiến đồn Liên hợp bên bờ sông Bến Hải

Ở phía Bắc sông Bến Hải, cạnh cột cờ giới tuyến có một ngôi nhà sàn bằng gỗ, mặt tiền hướng về phía quốc lộ 1A. Đó chính là nơi làm việc của tổ giám sát quốc tế 76 về việc thực thi Hiệp định Geneve 1954, hay còn gọi là Nhà Liên hợp.

Địa chỉ: Km735 của Quốc lộ 1A, giữa 2 xã Bến Hải (Gio Linh cũ) và xã Cửa Tùng (Vĩnh Linh cũ), tỉnh Quảng Trị. Nếu đi từ trong Nam ra thì công trình này nằm bên tay trái sau khi qua khỏi cầu Hiền Lương.

Mặt tiền Nhà liên hợp 

Công trình này được phục dựng vào tháng 7/2004 theo nguyên mẫu của Nhà Liên hợp trước kia. Ngôi nhà có kích thước 12m x 6m, kiểu nhà sàn bằng gỗ, có 4 mái lợp cỏ tranh, lắp đặt hệ thống cửa kính. Bên trong chia thành 3 khu vực, trong đó gian chính giữa gồm 4 gian thông với nhau để làm phòng họp giao ban. Hiện nay gian này còn trưng bày mô hình kích thước cỡ người thật, tái hiện lại một cuộc họp giao ban giữa Ủy ban Liên hợp của 2 miền Bắc – Nam dưới sự giám sát của Tổ quốc tế 76.

Cuộc chiến đồn Liên hợp

Khi thực thi Hiệp định Geneve, khu vực cầu Hiền Lương, sông Bến Hải trở thành khu vực phi quân sự (DMZ – Demilitarized Zone) và có lực lượng công an canh gác hai bên bờ sông. Để thực thi Hiệp định, giữa tháng 8/1954, Bộ Tư lệnh Liên khu 4 thành lập Đại đội Công an giới tuyến và khu phi quân sự theo Quyết định 817. Lúc đó, đại đội 340, 348, 354, 355 của huyện Cam Lộ, Gio Linh, Vĩnh Linh, Triệu Phong đã cử 100 cán bộ chiến sĩ chuyển quân ra bờ Bắc để thành lập Đại đội Công an giới tuyến. (Số lượng này được biên chế vào 2 trung đội, mỗi trung đội 45 người và 1 đại đội bộ 10 người: cần check). Phía ta phân bổ thành 10 đồn và 1 trạm biên phòng giới tuyến nằm dọc theo bờ Bắc sông Bến Hải. Thấy vậy, phía bờ Nam, đại đội Cảnh sát của Liên hiệp Pháp cũng lập 9 đồn canh gác.

Từ Nhà Liên hợp nhìn về phía cầu Hiền Lương

Hai bên cầu đều xây đồn cảnh sát, thường gọi là Đồn liên hợp. Phía bờ Bắc sông của ta là đồn Hiền Lương, Cửa Tùng; phía bờ Nam của địch là đồn Xuân Hòa, Cát Sơn. Mỗi đồn có không quá 20 cảnh sát, thường là 16 người. Trong mỗi đồn thường xuyên có 2 người trực, 1 ta và 1 địch. Đến cuối tuần, 2 bên cùng ký biên bản đổi bờ. Nhiệm vụ làm việc là canh giữ, kiểm tra người qua lại giới tuyến và thực thi quy chế khu DMZ. Chỉ ai có giấy thông hành do 2 đồn 2 bên cấp mới được qua lại, và chỉ được vào các chợ buôn bán chứ không được đi sâu vào trong làng.

Một số hoạt động của các đồn trạm công an tại giới tuyến 17. Ảnh chụp lại từ Nhà trưng bày Vĩ tuyến 17 và khát vọng thống nhất.

Hàng ngày công an ta và cảnh sát địch sẽ gác và đổi phiên qua lại theo chế độ liên hợp. Ở đồn Hiền Lương, vào ngày chẵn, tổ công an của ta gồm 3 đồng chí mang sổ trực sang bờ Nam sông Bến Hải. Tương tự, vào ngày lẻ, một tổ cũng gồm 3 cảnh sát địch sang phía Bắc sông để công tác. Còn ở đồn Cửa Tùng, việc trao đổi được thực hiện mỗi tuần một lần theo tổ 6 người.

Mặt hông Nhà liên hợp

Trong quá trình làm việc, không ít lần đồn liên hợp của ta bị phá hoại, địch xâm nhập khu DMZ trái phép và nổ súng khiêu khích, hoặc lực lượng ta bị cảnh sát phía bên kia bôi nhọ. Chẳng hạn tháng 4/1960, khi sang làm việc ở bờ Bắc, nhóm cảnh sát địch tìm đến tổ dệt xăm (lưới) của phụ nữ Vĩnh Quang, nói xấu miền Bắc. Các chị ở đây thẳng thừng đáp: “Các anh có mắt như mù, Mỹ – Ngụy không độc ác sao có luật 10/59”?.

• Góc nhỏ: Tháng 4/1959, Ngô Ðình Diệm tuyên bố “đặt miền Nam trong tình trạng khẩn cấp”. Ngày 6/5/1959, thông qua Luật 10/59 về việc thành lập các “Tòa án Quân sự đặc biệt” với lý do “xét xử các tội ác chiến tranh chống lại chế độ Việt Nam Cộng hòa”, nhằm thanh trừ những người cộng sản ở miền Nam Việt Nam. Có thể nói đây là sự tiếp nối chính sách “tố Cộng, diệt Cộng” của Ngô Đình Diệm. Việc định tội chỉ có 2 mức: Tử hình và khổ sai chung thân, và chỉ cần có ý nghĩ chống chính quyền Diệm là bị ghép tội chứ không cần ra tòa. Máy chém được lê đi khắp các vùng. Nói một cách khác, Đạo luật 10/59 được dùng để đàn áp những người yêu nước và người tham gia cách mạng, đánh phá ác liệt các cơ sở cách mạng.

Mặt hông Nhà liên hợp hiện nay

Cam go nhất là cuộc chiến giành giật không gian cho lá cờ tổ quốc được tung bay ở vĩ tuyến 17. Từ năm 1954, dưới sự đánh phá của bom Mỹ, cột cờ Hiền Lương đã nhiều lần bị gãy đổ. Đã có 192 lần ném bom với 7000 tấn bom các loại, hơn 2000 quả đại bác từ căn cứ Dốc Miếu, Cồn Tiên rót xuống bắn phá cột cờ. Hết lần này tới lần khác, các chiến sĩ công an ta dựng lại cột cờ, sử dụng hết gần 2000 lá cờ để dáng hình tổ quốc không bao giờ vắng bóng trên bầu trời giới tuyến.

• • Đọc thêm: Giữ thắm màu cờ bên cầu Hiền Lương
  • Lằn ranh lịch sử trên cầu Hiền Lương

Tháng 5/1976, nhiệm vụ lịch sử của công an giới tuyến kết thúc, đánh dấu một mốc son vẻ vang trong chặng đường chiến đấu nơi lũy thép Vĩnh Linh.

• Đọc thêm: Bên ven bờ Hiền Lương
• Những cuộc chiến không tiếng súng bên sông Bến Hải lịch sử

Tượng đài “’Chiến sĩ công an nhân dân vũ trang bảo vệ giới tuyến”

Tượng đài “’Chiến sĩ công an nhân dân vũ trang bảo vệ giới tuyến” được khởi công xây dựng ngày 8/3/2018 và khánh thành ngày 19/8/2018. Tượng đặt gần Cột cờ giới tuyến và Nhà liên hợp, phía bờ Bắc sông Bến Hải. Tượng đài cao 15m (trong đó tượng cao 12m và bệ tượng cao 3m), rộng 6.8m và sâu 5.4m, nặng 60 tấn, làm bằng đá phủ nano. Đó là hình ảnh người chiến sĩ công an đứng một bên cổng chào “Nam Bắc 1 nhà”.

Tượng đài hướng mặt về phía bờ sông, cạnh đó là dàn loa phát thanh bờ Bắc sông Bến Hải.

• Đọc thêm: Những chiếc loa bên bờ sông Bến Hải – nhân chứng lịch sử không quên từ cuộc chiến âm thanh  

-Việt An-