Khám phá giếng cổ Gio An (Quảng Trị): Giếng Máng

Tui đến Quảng Trị vào một ngày hè nóng bỏng và giếng Máng là điểm dừng chân đầu tiên trong hành trình một vòng giếng cổ Gio An. Lúc đến nơi, một áng mây nhẹ nhàng trôi qua, che bớt ánh nắng gắt gỏng, làm dịu đi cơn mệt lúc 1h chiều. Và rồi giếng Máng hiện ra, đẹp dịu dàng như cô thôn nữ.

Địa chỉ: Giếng Máng ở thôn Long Sơn, xã Gio An, Gio Linh, Quảng Trị (cũ), nay là xã Cồn Tiên, tỉnh Quảng Trị.

Đường đi đến giếng Máng

Giếng Máng cách đường DT75 chỉ 90m. DT75 là con đường được tráng nhựa chạy êm ru nối từ quốc lộ 1A đến đường cao tốc phía Đông. Ngay ngã ba quốc lộ 1A rẽ vào đường DT75, đi khoảng 7km là thấy biển báo bên tay phải.

Biển báo trên đường DT75.

Rẽ vào con đường bê tông này tầm 70m sẽ thấy tấm bảng ghi Di tích giếng Máng. Đường làng rộng rãi, xe ô tô con đi thoải mái.

Khi nào thấy tấm bảng này thì dừng xe lại, đi bộ xuống dốc thêm cỡ 20m là đến ngay giếng Máng nằm bên phải, cạnh cái thùng rác màu xanh ở xa xa.

Tinh hoa từ ngàn năm

Không biết bằng cách nào mà tận sâu trong lòng đất, không cần bất cứ mũi khoan nào mà người Chăm cổ đã tìm được mạch nước ngầm tự nhiên hay đến như vậy. Ắt hẳn họ phải nắm vững những kiến thức thủy lợi, địa chất để vừa tìm được nguồn nước, vừa xây dựng giếng sao cho đơn giản nhất mà vẫn đảm bảo chất lượng nước ngọt lành. Có tài liệu nói rằng ước tính các giếng này có niên đại 2000 năm, có người bảo dễ chừng cũng 5000 năm. Điều đó cũng có nghĩa là dòng nước này đã tồn tại qua ngần ấy năm mà không hề vơi đi. Và dù thời gian nào đi chăng nữa, phải công nhận rằng họ là những bậc thầy kỹ thuật xây dựng mà chúng ta chưa nghiên cứu hết.

Người ta gọi là “Giếng Máng” đơn giản là vì ở đây có 2 máng để dẫn nước giữa các bể. Tận dụng triền đồi thoai thoải, một bể lắng trên cao được khoanh lại ngay mạch nước ngầm trong lòng đất chảy ra, tiếc là không thấy rõ nguồn nước vì đám cây dại um tùm che mất. Bể nhỏ và cạn, mực nước xâm xấp chưa đầy 1 gang tay, xung quanh chỉ xếp đá để ngăn dòng. Đáy bể bằng đá nên không có bùn đất chèn vào.

Bể lắng phía trên chỉ be bé như thế này.

Bể trên ngăn với bể dưới bằng một kè đá. Có 2 chiếc máng đá được luồn vào trong kè nên khá chắc chắn. Máng được đẽo từ đá nguyên khối, dạng hình trụ bổ dọc, ở giữa khoét một rãnh sâu cho nước chảy qua.

Hai chiếc máng đá của giếng Máng, nước đang chảy rất mạnh.

Nước từ bể trên được dẫn qua máng chảy xuống bể chứa bên dưới. Nước trong bể chứa và cả mương nước bên ngoài chỉ đến mắt cá chân. Bao quanh 4 mặt của chiếc bể khá vuông vức này là bức tường đá thấp.

Một phía của thành giếng làm thêm bậc tam cấp lên xuống. Bậc tam cấp có lẽ đã được người dân sau này chỉnh trang lại, làm bằng những tảng đá xanh được cắt xẻ gọn gàng.

Một phía khác của thành giếng có thêm khe hở rộng để nước chảy ra.

Ngay phía ngoài khe hở này là con mương nhỏ, hai bên kè bằng đá mồ côi chạy dọc dài đưa nước vào ruộng.

Từ giếng Máng nhìn ra xa xa là ruộng rau liệt được nuôi lớn bằng dòng nước giếng cổ và cũng là nông sản đặc trưng đất Gio An.

Nhìn thì có vẻ đơn giản nhưng đây đúng là một cấu trúc liên hoàn mang tính hệ thống chặt chẽ gồm bể lắng, máng dẫn, bể hứng, mương nước cùng tham gia vào quá trình dẫn thủy nhập điền.

Mạch nước ở đây có lẽ dồi dào nên nước cứ chảy róc rách không ngừng. Và vì chảy liên tục, không có nước đọng và bùn đất nên rất sạch. Dòng nước trong veo, mát rượi. Tui tranh thủ vốc ngay mớ nước vỗ vỗ lên mặt, xua bớt cơn mệt. Lại vốc một mớ nước nữa bụm trong tay, hớp nhẹ. Nước mát như được lấy từ tủ lạnh ra, phảng phất hương tươi non của lá cây, ngọt tự nhiên. Trong một khoảnh khắc, tui chợt cảm thấy như quay về lúc còn nhỏ, ngày nào cũng hì hụi múc nước giếng ngoài sân để rửa rau, lau nhà, tắm giặt đủ kiểu.

Từ đầu con dốc trên đường làng nhìn xuống giếng Máng (ảnh trái) và từ giếng Máng nhìn lên đường (ảnh phải). Con dốc này cũng được lót đầy bằng các tảng đá cuội to – loại đá xuất hiện chủ yếu trong hệ thống giếng cổ Gio An. Giếng Máng ở ngay cuối dốc.

Cùng thuộc hệ thống giếng Gio An và có cấu trúc giống giếng Máng thôn Long Sơn là giếng Đào, giếng Trạng ở thôn An Nha; giếng Côi, giếng Gái ở thôn Thanh Khê; nay đều thuộc xã Cồn Tiên, tỉnh Quảng Trị. Giếng Trạng khá rộng rãi và có 3 máng nước, giếng Đào có 1 máng. Tiếc rằng lúc tui đến thì con đường dẫn vào giếng Đào đang được thi công, xe không qua được; còn giếng Trạng thì xa hơn nên không đủ thời gian dừng chân. Lại hẹn một dịp khác cùng những giếng cổ đầy đặc sắc của miền đất này.

• Đọc thêm: Khám phá giếng cổ Gio An (Quảng Trị): Cây đa – giếng Đìa
• Khám phá giếng cổ Gio An (Quảng Trị): Giếng Máng
• Khám phá giếng cổ Gio An (Quảng Trị): Giếng Gai
• Khám phá giếng cổ Gio An (Quảng Trị): Giếng Ông
• Khám phá giếng cổ Gio An (Quảng Trị): Giếng Bà

Ưu điểm là những con đường bê tông trong làng ở đây khá rộng rãi, xe ô tô con đi thoải mái, rất thuận tiện cho việc di chuyển để tham quan.

Góc nhỏ: Ngoài ra các địa phương khác của Quảng Trị còn có giếng Máng thôn Trung An, xã Gio Sơn, huyện Gio An cũ (nay là xã Cồn Tiên); giếng Ba Vòi thôn Tân Trúc, xã Hiền Thành, huyện Vĩnh Linh (nay là xã Cửa Tùng); giếng Mội thôn An Hòa, xã Vĩnh Giang, huyện Vĩnh Linh (nay là xã Cửa Tùng).

• Đọc thêm: Giếng cổ Champa ở Gò Cỏ (Quảng Ngãi)

-Việt An-