Khám phá giếng cổ Gio An (Quảng Trị): Cây đa – giếng Đìa

Cây đa – giếng Đìa là một di tích lịch sử thuộc thôn Bình Sơn, xã Gio An, Gio Linh, Quảng Trị (cũ), nay là xã Cồn Tiên, tỉnh Quảng Trị. Di tích nằm ở phía Bắc của làng, gồm có đình làng Gia Bình, cây đa Gia Bình và giếng Đìa. Trong đó cây đa Gia Bình nổi tiếng vào thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, còn giếng Đìa đã tồn tại từ xa xưa.

Cây đa Gia Bình bám rễ vào giếng cổ.

Giếng Đìa

Nằm trong hệ thống giếng cổ đặc sắc cả ngàn năm tuổi ở Gio An (Quảng Trị) nhưng so với nhiều giếng mở khác thì giếng Đìa có hình dáng khác biệt rõ ràng. Giếng Đìa có thiết kế hình tròn và một đường hẹp dài dẫn nước ra ruộng, hình dáng tương tự Yoni trong bộ sinh thực khí Linga – Yoni của dân tộc Chăm. Thần Shiva – vị thần quan trọng trong tín ngưỡng của người Chăm – thường được thể hiện qua biểu tượng Linga và Yoni. Người Chăm vốn rất tôn kính nguồn nước, là yếu tố thiết yếu của sự sống trên trái đất. Có lẽ vì thế mà giếng Đìa có hình dạng này.

Giếng gồm bể lắng và đường dẫn thủy nhập điền. Tất cả được kè bằng lớp đá xếp một cách cầu kỳ, chủ yếu là đá bazan mà người dân ở đây còn gọi là đá mồ côi. Thiết kế thành giếng hơi vát xuống dưới nên khoảng cách phía trên giữa 2 bờ thành đối diện nhau rộng hơn phía dưới. Thành chỉ nhỉnh hơn mặt đất một xíu nhờ lớp đá đắp lên bên trên, tạo thành gờ ngăn phân biệt đất và giếng. Từ lớp bờ bao này xuống mặt nước chừng khoảng 1.5m. Lúc đó tui nhìn quanh quất mà không thấy có khúc cây nào để thả xuống thăm dò xem giếng sâu bao nhiêu, nhưng nhìn có vẻ hơi cạn.

Đầu giếng là bể lắng hình tròn.

Tiếp đó là đường dẫn rộng khoảng 0.5m, đưa nước từ đầu giếng ra ao trồng rau gần đó. Trước khi đổ ra ao, có một tấm lưới đặt cuối đường dẫn, ngăn rác từ ao chảy ngược vào giếng.

Ao nước ở phía cuối giếng.

Khoanh màu vàng trong ảnh là phần đường dẫn phía gần đầu giếng, đá được xếp thành bậc tam cấp đi xuống.

• Đọc thêm: Khám phá giếng cổ Gio An (Quảng Trị): Cây đa – giếng Đìa
• Khám phá giếng cổ Gio An (Quảng Trị): Giếng Máng
• Khám phá giếng cổ Gio An (Quảng Trị): Giếng Gai
• Khám phá giếng cổ Gio An (Quảng Trị): Giếng Ông
• Khám phá giếng cổ Gio An (Quảng Trị): Giếng Bà

Tỏa bóng hàng ngày xuống giếng là cây đa đã nhiều năm tuổi. Rễ cây bám chặt vào từng viên đá, bao bọc đá như giữ cho bờ thành giếng luôn vững chắc. Tiếc là nước ở đây khá cạn, cộng với lá đa rụng nhiều mà không được dọn nên nước giếng không trong lắm.

• Đọc thêm: Giếng cổ Champa ở Gò Cỏ

Cây đa Gia Bình

Đây không chỉ là dấu ấn Champa một thời mà còn là ký ức vàng son trong kháng chiến chống Mỹ của quân dân Gio An. Làng Gia Bình xưa là địa điểm đóng quân của ta trong trận Gio Cam (Gio Linh và Cam Lộ). Trong sân đình có cây đa già cành lá sum suê. Đặc biệt, từ đây có thể nhìn rõ về phía các cứ điểm quân sự quan trọng của địch dọc quốc lộ 1 như Cồn Tiên, Dốc Miếu, Quán Ngang… Vì vậy, cây đa đã trở thành trạm quan sát tự nhiên của quân ta. Đứng trên cây, quân ta có thể ngắm chỉnh tầm hướng cho pháo binh bắn đúng hướng. Phát hiện ra điều này, địch không ngừng nã hàng loạt đợt đạn pháo vào cây đa Gia Bình. Ấy vậy mà cây đa vẫn đứng vững dù bom rơi, cành gãy. Chính tại gốc đa bên đình làng cổ này cũng chứng kiến sự chiến đấu ngoan cường của những anh bộ đội cụ Hồ. Tại đây, ngày 26/3/1968, chiến sĩ Cao Như Thiêm, người con xứ Nghệ khi bị địch bắt, tra khảo, trói vào gốc đa và xả đạn vì anh kiên quyết không khai. Trước khi hy sinh, anh còn hô vang “Đảng Lao động muôn năm! Bác Hồ muôn năm!”. Địa điểm này cũng chứng kiến cả một Ban chỉ huy của Trung đoàn Sông Dinh bị trúng đạn pháo, 7 người hy sinh…

Cây đa Gia Bình mọc sum suê bên bờ giếng Đìa.

Năm 1972, sau khi trúng nguyên 1 quả đạn pháo, cây đa mới ngã xuống. Tháng 8/1998, một cây đa búp đỏ được trồng lại đúng vị trí cây đa Gia Bình trước đây và phát triển xanh tốt như sức sống kiên cường của những người con Gio An khi xưa.

Nơi đây đặt phẫu tiền phương của quân giải phóng trong đợt tổng tiến công và nổi dậy tết Mậu Thân 1968.

-Việt An-